Zachowek jest formą ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. Trzeba pamiętać, że chodzi tu o więzy pokrewieństwa rozumiane w znaczeniu formalnym, a nie faktyczną bliskość. Osoby blisko spokrewnione ze spadkodawcą to jego dzieci, wnuki, małżonek, rodzice. Jeśli spadkodawca pominął niektóre lub wszystkie osoby spośród najbliższych mu osób, to wtedy pojawić się może zachowek. Spadkodawca może bowiem przekazać swój majątek wykorzystując różne metody: umowę darowizny, testament, czy też inne rozporządzenia testamentowe, jak np. zapis. Uprawnienie do żądania zachowku pojawia się wtedy, gdy osoba uprawniona do otrzymania zachowku nie otrzymała należnego jej majątku za życia lub po śmierci spadkodawcy.
Komu przysługuje zachowek?
Uprawnienie do zachowku przysługuje tylko tym osobom, które w konkretnym przypadku dziedziczyłyby z ustawy po spadkodawcy. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu Cywilnego osobami uprawnionymi do zachowku są: zstępni spadkodawcy (jego dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek i rodzice spadkodawcy. Wśród osób uprawnionych do zachowku nie ma rodzeństwa spadkodawcy. Nadto orzeczenie rozwodu wyłącza małżonka z grona spadkobierców ustawowych, a tym samym wyklucza roszczenie o zachowek. Małżonek może być także pozbawiony prawa do zachowku w sytuacji, gdy spadkodawca wniósł do sądu uzasadniony pozew o rozwód z wyłącznej winy drugiego małżonka, ale sprawa nie zakończyła się przed jego śmiercią.
Przykładowo, gdy spadkodawca pozostawił po sobie dwójkę dzieci i jedno z rodziców, to w takiej sytuacji, zgodnie z art. 931 § 1 Kodeksu Cywilnego w związku z art. 932 § 1 Kodeksu Cywilnego, do spadku z ustawy dochodzą tylko dzieci spadkodawcy. Zatem, jeśli spadkodawca pozostawił testament i do dziedziczenia całości spadku powołał inną osobę, to osobami uprawnionymi do zachowku będą jedynie dzieci spadkodawcy. Rodzice spadkodawcy są uprawnionymi do zachowku tylko w dwóch przypadkach: jeśli spadkodawca nie pozostawił dzieci, wnuków i jeśli dziedziczyliby z ustawy w zbiegu z małżonkiem lub rodzeństwem lub samodzielnie.
Komu zachowek nie przysługuje?
Do otrzymania zachowku nie są uprawnione osoby, które: zostały uznane za niegodne dziedziczenia, zrzekły się dziedziczenia, odrzuciły spadek, zostały wydziedziczone oraz wspomniany wyżej małżonek wyłączony od dziedziczenia w trybie art. 940 Kodeksu Cywilnego, tj., w sytuacji, gdy spadkodawca z uzasadnionych przyczyn wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy. W przypadku wydziedziczenia i niegodności zachowek przechodzi dalej i może się go domagać dalszy zstępny spadkodawcy.
W jakiej wysokości należy się zachowek?
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu Cywilnego, jeśli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli zstępny uprawniony jest małoletni, to zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy należy się 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Natomiast w innych przypadkach należy się połowa udziału spadkowego.
W celu określenia wysokości należnego zachowku, trzeba w pierwszej kolejności określić udział spadkowy, który stanowi podstawę obliczenia zachowku. Przy obliczaniu udziału, zgodnie z art. 992 Kodeksu Cywilnego, bierze się pod uwagę spadkobierców niegodnych i spadkobierców, którzy spadek odrzucili, nie uwzględnia się natomiast osób, które zrzekły się dziedziczenia lub zostały wydziedziczone.
Doliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych.
Substrat zachowku to czysta wartość spadku powiększona o wartość darowizn podlegających doliczeniu i o wartość zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. Z kolei czysta wartość spadku to wartość aktywów spadkowych pomniejszonych o długi.
Substrat zachowku stanowi podstawę do obliczenia wartości zachowku. Jeśli darowizny dokonane przez spadkodawcę wyczerpywały jego majątek, to obdarowany powinien liczyć się z tym, że to w stosunku do niego zostanie skierowane roszczenie o zachowek. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku zapisów windykacyjnych, gdzie przy obliczaniu zachowku uwzględnia się zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, ale nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń.
Stosownie do art. 994 Kodeksu Cywilnego, przy obliczaniu substratu zachowku nie dolicza się darowizn: drobnych zwyczajowo przyjętych w stosunkach danego rodzaju (np. prezenty urodzinowe) niezależnie od tego, kiedy i na czyją rzecz ich dokonano; dokonanych przed więcej niż 10 laty (licząc wstecz od otwarcia spadku) na rzecz osób, które nie są spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku; dokonanych w czasie, gdy spadkodawca nie miał jeszcze zstępnych (jeśli zachowek obliczany jest dla zstępnego) z zastrzeżeniem, że nie uczyniono tego na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego; dokonanych przed zawarciem małżeństwa, jeśli zachowek oblicza się dla małżonka.
Pomoc Adwokata
Pamiętaj, że jeśli potrzebujesz adwokata, to chętnie Ci pomogę. Doradzam klientom z obszaru całej Polski, w tym również w ramach konsultacji online oraz porad telefonicznych. Zapraszam serdecznie do zapoznania się z moją ofertą oraz do kontaktu!
