Zachowek stanowi formę ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy, przy czym chodzi tu o więzy pokrewieństwa rozumiane w znaczeniu formalnym, a nie faktyczną bliskość (a zatem o dzieci spadkodawcy, jego wnuki, małżonka, rodziców). Uprawnienie do żądania zachowku pojawia się wtedy, gdy osoba uprawniona do otrzymania zachowku nie otrzymała należnego jej majątku za życia lub po śmierci spadkodawcy. Konieczność wypłaty zachowku przez jednego spadkobiercę na rzecz drugiego często budzi wiele emocji i kontrowersji, nierzadko prowadzi także do skłócenia rodziny.
Komu i w jakiej wysokości należy się zachowek?
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu Cywilnego, osobami uprawnionymi do zachowku są: zstępni spadkodawcy (jego dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek i rodzice spadkodawcy. Rodzice spadkodawcy są uprawnionymi do zachowku tylko w dwóch przypadkach: jeśli spadkodawca nie pozostawił dzieci, wnuków i jeśli dziedziczyliby z ustawy w zbiegu z małżonkiem lub rodzeństwem lub samodzielnie. Uprawnionemu należy się ½ tego, co dziedziczyłby z mocy ustawy, a jeśli uprawniony jest małoletni lub jest osobą stale niezdolną do pracy, to należny udział wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego.
Czym jest zachowek?
Zachowek jest rekompensatą dla spadkobierców, którzy zostali pominięci w testamencie przez spadkodawcę, albo gdy spadkodawca wyczerpał swój cały majątek przekazując go w darowiźnie jeszcze za swojego życia jednemu spadkodawcy lub osobom spoza kręgu spadkobierców. Wedle przepisów Kodeksu Cywilnego, zasadą jest, że zachowek przysługuje określonym osobom we wspomnianych sytuacjach, a jedynie wyjątkowo można uniknąć jego zapłaty.
Co zrobić, by uniknąć zapłaty zachowku?
Spisanie testamentu ani umowa darowizny nie chronią przed zapłatą zachowku po śmierci spadkodawcy. Najlepszym rozwiązaniem pozwalającym na uniknięcie konieczności zapłaty zachowku jest zawarcie umowy dożywocia.
Umowa dożywocia różni się od darowizny tym, że jest to umowa odpłatna, bo na obu stronach umowy ciążą obowiązki, a darowizna polega na nieodpłatnym przekazaniu części swojego majątku.
Umowa dożywocia nie jest bezpłatnym przysporzeniem, w przeciwieństwie do darowizny, dlatego też spadkobiercy nie będą mogli co do zasady żądać zachowku od wartości nieruchomości przekazanej w drodze umowy dożywocia, tak jakby to miało miejsce w przypadku umowy darowizny. Wartość nieruchomości przekazanej w drodze umowy dożywocia nie będzie co do zasady brana pod uwagę przy wyliczaniu substratu zachowku.
Na czym polega umowa dożywocia?
Umowa dożywocia, zaliczana jest do kategorii umów o funkcji alimentacyjnej i wykorzystywana jest głównie w celu zapewnienia opieki i środków utrzymania osobom starszym bądź niepełnosprawnym, które w zamian za przeniesienie własności nieruchomości uzyskują szereg zapewniających im byt świadczeń.
Zgodnie z art. 908 Kodeksu Cywilnego, jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.
Umowa dożywocia zobowiązuje do przeniesienia własności nieruchomości, zatem wymaga zachowania formy aktu notarialnego dla oświadczeń obu stron. Podlega także ujawnieniu w księdze wieczystej.
Przedmiotem dożywocia może być własność każdej nieruchomości (np. lokalu mieszkalnego lub niemieszkalnego, gruntu rolnego itd.). Nieruchomość obciążona dożywociem nie musi stanowić podstawy utrzymania dożywotnika. Należy podkreślić, że sama dysproporcja wartości własności zbywanej nieruchomości, w zestawieniu z wartością świadczeń zastrzeżonych na rzecz dożywotnika, nie przesądza o częściowo nieodpłatnym charakterze umowy i nie powoduje przekwalifikowania jej w umowę obejmującą elementy darowizny.
Umowa dożywocia ma charakter umowy wzajemnej, odpłatnej i losowej. Wzajemnej – ponieważ obie strony umowy zobowiązują się do spełnienia określonego świadczenia tj. jedna przenosi na drugą własność nieruchomości, a druga jest zobowiązana zapewniać pierwszej utrzymanie. Jest umową odpłatną, ponieważ każda ze stron uzyskuje jakąś korzyść majątkową. A losową z tego względu, że czas trwania świadczeń i ich ostateczny rozmiar zależy od czynników przypadkowych (umowa trwa do dnia śmierci dożywotnika).
Pomoc Adwokata
Pamiętaj, że jeśli potrzebujesz adwokata, to chętnie Ci pomogę. Doradzam klientom z obszaru całej Polski, w tym również w ramach konsultacji online oraz porad telefonicznych. Zapraszam serdecznie do zapoznania się z moją ofertą oraz do kontaktu!
