W polskim prawie miejsce zamieszkania to miejscowość, w której przebywamy z zamiarem stałego pobytu. Natomiast miejscem zamieszkania małoletniego dziecka, które jeszcze pozostaje pod władzą rodzicielską, jest miejsce zamieszkania jego rodziców.
W sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu rodzicowi, to miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania tego rodzica, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska. Możliwa jest także sytuacja, w której władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom, mieszkającym jednakże osobno, wtedy miejsce zamieszkania dziecka będzie u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa, czyli u którego dziecko spędza więcej czasu.
Czasami zdarza się także, że rodzice rozstali się i mieszkają osobno, posiadają przy tym pełnię władzy rodzicielskiej i ustalają opiekę naprzemienną nad dzieckiem. W konsekwencji dziecko nie przebywa na stałe u żadnego z rodziców, a na równi u każdego z nich. Należy pamiętać, że dziecko może mieć tylko jedno miejsce stałego zamieszkania (przykładowo na potrzeby zameldowania, czy ustalenia właściwej szkoły), dlatego też sąd opiekuńczy musi określić miejsce zamieszkania dziecka przy jednym z rodziców w swoim orzeczeniu (np. wyroku rozwodowym).
Jak ustalić miejsce zamieszkania dziecka przy drugim rodzicu?
Co należy zrobić w sytuacji, gdy w wyroku rozwodowym sąd określił miejsce zamieszkania przy jednym z rodziców, natomiast wskutek istotnej zmiany okoliczności, zachodzi konieczność zmiany rozstrzygnięcia w tym zakresie? Wówczas należy wystąpić z wnioskiem o zmianę miejsca zamieszkania dziecka do właściwego sądu rejonowego. Sąd po przeprowadzeniu postępowania może orzec, że małoletni będzie miał miejsce zamieszkania przy drugim rodzicu.
Obowiązki i prawa rodziców.
Sąd przede wszystkim będzie badał, który z rodziców ma lepsze warunki do wychowywania dziecka i zapewnienia mu prawidłowego rozwoju, każdy bowiem rodzic jest zobowiązany do wspierania dziecka i do należnego mu szacunku (art. 87 K.r.o.). Władza rodzicielska to w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 § 1 K.r.o.). Bardzo ważne jest, aby wychowywanie dziecka odbywało się zgodnie z jego dobrem i interesem społecznym. Rodzice są także obowiązani do troski o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i należyte przygotowanie go do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień (art. 96 § 1 K.r.o.).
Jakie okoliczności bada Sąd?
Sąd opiekuńczy orzekający o miejscu zamieszkania dziecka musi mieć na względzie przede wszystkim dobro dziecka. Zasada dobra dziecka powinna również uwzględniać wolę dziecka, zwłaszcza w sytuacji, gdy dziecko osiągnęło wiek, który umożliwia wzięcie pod uwagę jego opinii. Zgodnie z przepis art. 576 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, Sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. Przy czym należy pamiętać, że wyrażona przez dziecko opinia nie jest wiążąca dla Sądu i Sąd wydając rozstrzygnięcie w sprawie powinien wziąć pod uwagę pozostały zebrany materiał dowodowy.
Sąd powinien zbadać, przykładowo dopuszczając opinię biegłego psychologa, jak dziecko reaguje na matkę i na ojca, jakie łączą je relacje z obojgiem rodziców, co spowodowało, że dziecko sygnalizuje chęć zmiany miejsca zamieszkania. Sąd powinien także ustalić warunki mieszkaniowe i bytowe rodzica, z którym dziecko miałoby zamieszkać, aby stwierdzić, czy odpowiadają one potrzebom dziecka.
Zmiana miejsca zamieszkania dziecka a inne postępowania.
Niejednokrotnie zmiana miejsca zamieszkania dziecka pociąga za sobą potrzebę zainicjowania kolejnego postępowania. Czasami konieczne może okazać się ograniczenie władzy rodzicielskiej lub nawet jej pozbawienie rodzica, z którym dotychczas dziecko zamieszkiwało wskutek zaniedbań w jej wykonywaniu. Zgodnie z art. 106 K.r.o.: „jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka”.
W sytuacji, gdy w wyroku rozwodowym sąd zobowiązał ojca do uiszczania alimentów na rzecz małoletniego z uwagi na to, że mieszkał on z matką, zmiana miejsca zamieszkania dziecka, powoduje przejście ciężaru związanego z zaspokojeniem podstawowych potrzeb małoletniego na drugiego rodzica. Wówczas celowym będzie wystąpienie z powództwem o uchylenie obowiązku alimentacyjnego ojca oraz o zasądzenie alimentów od matki, u której uprzednio mieszkał małoletni.